off
Waar ging het ook al weer om?
Het is 4 mei. Vandaag en morgen staan we stil bij 75 jaar bevrijding. Anders en vooral minder grootschalig dan we hadden bedacht: een toespraak van de koning op een nagenoeg lege Dam. Dat moet je eerst zien om je er iets bij voor te kunnen stellen. En dat na een door het hele land door plaatselijke musici geblazen ‘ Last Post’. En morgen luisteren we naar en zingen we misschien wel mee met Shaffy’s “Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder” . Het eerste op initiatief van Gerti Verbeet, het laatste op dat van Claudia de Brey. Allemaal sympathiek, om er toch nog iets van te maken. Want ach, veel zal later nog wel worden ingehaald, maar het zal dan toch niet hetzelfde voelen: 4 en 5 mei zijn nu eenmaal…. 4 en 5 mei.
75 Jaar bevrijding….. waarvan ook al weer? De Duitsers…..de moffen, zoals ouderen dat nog wel eens plegen te zeggen? Maar wie of wat bedoelen ze dan? Wie was nu de echte vijand? Wat dat een kwestie van nationaliteit… of vooral van ideologie. Dat laatste is direct verontrustender, want ideologieën trekken zich over het algemeen niks van landsgrenzen aan en dat was ten tijde van de oorlog al niet anders.
Om nog eens wat meer zicht op de bevrijding ( waarvan, van wie?) te krijgen heb ik in het afgelopen weekend nog eens wat door het fascinerende ‘Kanttekeningen bij Hitler’ van de Duitse schrijver Sebastian Haffner gebladerd ( 1978). Hij schrijft daarin op gegeven moment:
Tijdens de eerste zes jaar van zijn 12-jarige heerschappij verraste Hitler vriend en vijand met een reeks prestaties die niemand van hem verwacht zou hebben. Het zijn deze prestatie die zijn toenmalige tegenstanders – in 1933 nog altijd de meerderheid van het Duitse volk – in verwarring brachten en innerlijk ontwapenden, en die hem – heimelijk ook nu nog – bij een gedeelte van de oudere generatie een zekere reputatie hebben bezorgd.
Eerste moment van ongerustheid zit in dat ’heimelijk nu nog’ . Ik kom daar zo op terug. Wat waren die prestaties dan? Wel, de ongekende economische opbloei, een ongekende herbewapening en daarmee het nietig verklaren van de vernederende maatregelen van Versailles destijds. In Hitlers eigen, bepaald niet van zelfbewieroking verstoken woorden uit 1939:
“Ik heb de chaos in Duitsland overwonnen, de orde hersteld, op alle gebieden de productie ontzaglijk opgedreven….’
Bracht daar maar eens wat tegenin! Nu ja, dat gebeurde wel: de ‘chaos overwonnen’ , maar zonder grondwet en met afschaffing van de rechtsstaat, ‘de orde hersteld’ , maar wel met behulp van concentratiekampen, toen nog niet zozeer voor de Joden bedoeld, maar om politieke tegenstanders in weg te stoppen, en die herbewaping, verkocht als vreedzame actie, maar wat Hilter betreft had de oorlog wel een jaar eerder mogen beginnen. Maar wie dat toen hardop zei ( en er waren er die dat deden), werd, toen inmiddels wel, door de meerderheid, als kleingeestige betweter versleten. Natuurlijk, dat met die de Joden bevalt me ook niet, maar de man heeft wel wat gepresteerd!, zo was de algemene tendens. In 10 jaar tijd van 2,5 % van de stemmen, naar een overgrote meerderheid, niet perse van overtuigde nazi’s, maar wel van Fuhrergelovigen. Het geloof in een sterke man, die het tij kan keren, zelfs als dat ten koste gaat van de rechtsstaat, van de persvrijheid, van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. En het enge is, denk aan de ongerustheid van het begin, je ziet dat nog steeds gebeuren, ook in onze eigen Europa: de PiS in Polen, Fides ( Orban) in Hongarije. Maar je denkt ook direct aan Trump die alle kritische journalistiek als fake-news wegzet en rechters benoemd die zijn politiek zijn toegedaan. En in ons eigen land? Ik ben er niet helemaal gerust op. De grote groepen stemmers die hun heil zoeken bij Baudet en Wilders, maar ook binnen de gevestigde orde waar met name richting de rechterlijke macht met een scheef oog wordt gekeken. Die behoefte aan een sterke man die met stoere spierballentaal orde op zaken stelt, waar komt dat toch telkens vandaan?
We vieren 75 jaar bevrijding. Zij het anders dan gedacht. Maar daarom niet minder met de uitdaging om over het wezen van die vrijheid na te denken. Vrijheid die bestaat bij de gratie van de ander ( de ander en de Ander), en dus niet ten koste daarvan.
Het zal vandaag en morgen wennen zijn. Maar als we het samen doen zal het niet minder waardig en waardevol zijn. Dan zal de stilte haar eigen taal spreken.
Harrie Strubbe
